Κάποιος πρέπει να τα λέει
Πάνε πολλά χρόνια (δεκαετίες για την ακρίβεια) που μας δόθηκε η ευκαιρία να απολαύσουμε ορισμένες χαρακτηριστικές φιγούρες της Ἑλληνικής “show-biz” που άφησαν το στίγμα τους στις παλαιότερες γενιές. Ἕνας απ’ αυτούς υπήρξε και ο απολαυστικός (για πολλούς) Ζάχος Χατζηφωτίου (καλά να ‘ναι), με αποκορύφωμα το τηλεοπτικό του πεντάλεπτο κοινωνικής κριτικής που έκανε στην τότε ΥΕΝΕΔ. Ἕνα πεντάλεπτο που έβαζε πολλά πράγματα της καθημερινότητας στη σωστή τους διάσταση, σε θέματα συμπεριφοράς, γλώσσας, ευθυνών, υποχρεώσεων, ωχαδελφισμού και πολλών άλλων. Δυστυχώς, όταν σταμάτησε, δεν κατάφερε να τον αντικαταστήσει κανένας. Κάποιοι όμως πρέπει να τα λένε. Καθένας από μας, με γνώση και εξειδίκευση σε διάφορους τομείς της καθημερινότητάς μας, επιβάλλεται να έχει αυξημένη ευαισθησία για τα κακώς κείμενα και να δραστηριοποιείται ανάλογα. Ὅπως, και με ὅποιον τρόπο νομίζει καλλίτερα. Ἑχετε ήδη αντιληφθεί (όσοι τουλάχιστον έτυχε να διαβάσετε τις αναρτήσεις μου στο : http://evdoxiosarticles.weebly.com/blog) ὅτι στα θέματα της γλώσσας, ὅσο έχω σώας τα φρένας, δεν πρόκειται να αφήνω τίποτε να πέσει κάτω. Ἡ εμμονή στο σκοπό συνήθως οδηγεί σε θετικά αποτελέσματα. Αφορμή για να ασχοληθώ με το παρόν άρθρο μου έδωσε αρχικά η λέξη «Ἡμιάπαχο» και κάποιες άλλες που θα δούμε στη συνέχεια. Σιγά τη λέξη, θα μου πει κάποιος. Τι στραβό έχει και ασχολείσαι μαζί της ?? Το στραβό είναι ὅτι, δεν καταλαβαίνεις εύκολα που είναι το στραβό. Είναι μια από τις φαινομενικά ασήμαντες λεπτομέρειες που δεν δίνουμε σημασία, αλλά χαρακτηρίζουν την ὅλο και αυξανόμενη χαλάρωση μας στην εκφορά του γραπτού και προφορικού λόγου. Ας το αναλύσουμε λοιπόν. Ἡμιάπαχο : χαρακτηρισμός γάλακτος με χαμηλά λιπαρά της εταιρείας ΑΒ Βασιλόπουλος. Εκ πρώτης όψεως ἡ λέξη δείχνει σωστή. Είναι όμως?? Αν όχι που είναι το λάθος; Υπάρχει σοβαρό λάθος στην ακρίβεια της έννοιας της σύνθετης λέξης. Το δεύτερο συνθετικό της λέξης «άπαχο» αποδίδει μια μηδενική κατάσταση στην ποσότητα ύπαρξης λιπαρών. Η μηδενική αυτή κατάσταση δεν είναι δυνατόν να διαιρεθεί περαιτέρω διότι είναι ήδη «μηδέν». Άρα η λέξη «Ἡμιάπαχο» δεν έχει καμία λογική βάση και το σωστό θα ήταν «Ἡμίπαχο». Προς επίρρωση του επιχειρήματος ας δούμε ορισμένες παρεμφερείς λέξεις, για να αντιληφθούμε καλλίτερα την στρέβλωση της έννοιας. Λέμε ἡμιμαθής και όχι ἡμιαμαθής, ἡμιτελής και όχι ἡμιατελής, ἡμίσκληρο και όχι ἡμιάσκληρο, ἡμίγλυκος και όχι ἡμιάγλυκος. Και σε πιο λαϊκή εκδοχή παρόμοιων λέξεων έχουμε μισοβρεγμένος και όχι μισοάβρεχτος, μισοβρασμένο και όχι μισοάβραστο, μισοπλυμένο και όχι μισοάπλυτο, μισοκαμένο και όχι μισοάκαυτο, μισοφορεμένο και όχι μισοαφόρετο, μισολερωμένο και όχι μισοαλέρωτο, μισοβυθισμένο και όχι μισοαβύθιστο, μισοπαγωμένο και όχι μισοαπάγωτο, και οὕτω καθ’ ἑξής. Δεν πιστεύω ότι η ΑΒ Βασιλόπουλος έκανε συνειδητά το εν λόγω λάθος. Απλά εκτιμώ ότι δεν υπήρξε κάποιος μηχανισμός ελέγχου να φιλτράρει κατάλληλα τη λέξη πριν αυτή χρησιμοποιηθεί. Εδώ ακριβώς έρχεται και εστιάζεται η χαλάρωση που προανέφερα. Δεν είναι όμως αργά. Καλοπροαίρετα πάντα, είναι πολύ απλό και εύκολο ἡ εταιρεία να το επανορθώσει. Παρακολουθούσα προ καιρού αγώνα καλαθόσφαιρας στον οποίο παράλληλα με το τηλεπαρουσιαστή σχολίαζε και ο παλιός διεθνής καλαθοσφαιριστής (Μ.Ι.). Στη ροή της συζήτησης ο κος Μ.Ι. είπε περίπου : «αυτό το θέμα δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί κοντοπρόθεσμα !!!». Κοντοπρόθεσμα !!. Είναι από τις περιπτώσεις εκείνες που όταν τις ακούς, ιδιαίτερα από άτομα με επαρκή μόρφωση, όπως ο Μ.Ι., αισθάνεσαι την επιθυμία να εκτοξεύσεις κάποιο αντικείμενο προς την οθόνη. Πρέπει λοιπόν, με αυτή τη λογική, να λέμε : κοντοχρόνιος, κοντόβιος, κοντοσύλλαβος, κοντόουρος, κοντοκέφαλος, κοντόποδος, κοντόγλωσσος, κοντόνους, κοντόσωμος, κοντόκαρπος, κοντόκλαδος, κλπ. Δηλαδή να αντικαταστήσουμε το εύηχο και ορθό εννοιολογικά «βραχύς» με το κακόηχο και περιορισμένης έννοιας «κοντός». Και αυτό το κάνουμε εμείς για τη γλώσσα μας, ενώ όλοι οι ξένοι όταν διαμορφώνουν νέες λέξεις με αυτή τη έννοια από τη Ἑλληνική, χρησιμοποιούν αποκλειστικά και μόνο το συνθετικό βραχυ- «brachy-» (brachycalyx, brachycentrus, brachyelytrum, brachyglottis, brachylobus, brachyphyllous, brachypterous, brachytrachelus, brachyurous κα.) Αν βρείτε έστω και μία ξένη ελληνογενή λέξη με το συνθετικό «conto- ή konto-» «κερδίζετε χρυσούν ὡρολόγιον». Για να σοβαρευτούμε λίγο, πρέπει να αντιληφθούμε ὅτι τέτοιου είδους, φαινομενικά ασήμαντες, στρεβλώσεις είναι σταγόνες που γεμίζουν ένα ποτήρι. Υποχρέωσή μας είναι να προλαβαίνουμε την κρίσιμη σταγόνα πριν μας το ξεχειλίσει. Σε γενικές γραμμές ως λαός είναι γεγονός ότι δεν δείχνουμε τη δέουσα προσοχή στον τομέα της ακριβολογίας, με αποτέλεσμα πολλές λέξεις ή εκφράσεις που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας ενώ φαίνεται ότι είναι σωστές, δεν είναι. Λόγω της μακρόχρονης λανθασμένης χρήσης τους, ὑφίσταται σύγχυση για το ποια ακριβώς είναι η σωστή διατύπωσή τους. Αν και κατά καιρούς κάποιοι αρθρογράφοι θίγουν κάποιες λεπτομέρειες, θα επαναλάβω μερικές περιπτώσεις που παρουσιάζουν μια διαχρονική εμμονή στο λανθασμένο. Ὑπό του μηδενός. Πολύς κόσμος το χρησιμοποιεί ακόμη και στα ΜΜΕ. Εντελώς λάθος. Το ορθό είναι «ὑπό το μηδέν». Ὁ κανόνας είναι ὅτι ἡ πρόθεση «ὑπό» ακολουθείται πάντα από αιτιατική πτώση, ὅταν θέλουμε να προσδιορίσουμε θέση ή κατάσταση, ὅπως πχ. ὑπό το καθεστώς, ὑπό την επήρεια, ὑπό την κρίση, ὑπό το βλέμμα, ὑπό τις διαταγές, ὑπό την εποπτεία, ὑπό το φως, κλπ. Αυτό γίνεται πιο εύκολα αντιληπτό αν χρησιμοποιήσουμε αντί για το «ὑπό», το πιο λαϊκό συνώνυμό του «κάτω από». Υπάρχει όμως και σύνταξη του «ὑπό» με γενική πτώση (στη λόγια γλώσσα / καθαρεύουσα) για να δηλωθεί από ποιον γίνεται κάτι (το λεγόμενο «ποιητικό αίτιο»), πχ. συνετάχθη ὑπό του δικηγόρου, κατετέθη ὑπό της αρχής, ελέχθη ὑπό του κατηγορουμένου, ὑπεβλήθη ὑπό των ενδιαφερομένων, κλπ. Και αυτή όμως η σύνταξη με γενική, στην τρέχουσα καθομιλουμένη μετατρέπεται σε αιτιατική, πχ. συντάχθηκε από το δικηγόρο, κατατέθηκε από τις αρχές, κλπ. Ὡς αναφορά. Ακουστική παραποίηση του «ὅσον αφορά» που μεταφέρεται συχνά στο γραπτό λόγο των αδιάφορων περί την ορθογραφία. Χωρίς να γίνεται αντιληπτό ακουστικά, στη γραφή δεν δένει εννοιολογικά. Τώρα ειδικά για την περίπτωση του «ὅσον αφορά», ὑφίσταται μια διάσταση απόψεων για το αν ακολουθείται από «στον» «στην» ή από «τον» «την» . Το πρώτο θεωρείται σωστότερο σε αντιπαραβολή και με το συνώνυμό του «αποβλέπω». π.χ. «Η συμφωνία αποβλέπει στην δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την αποπεράτωση του έργου» «Η συμφωνία αφορά στην δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την αποπεράτωση του έργου». Παρ όλα αυτά, στην αρχαία γραμματεία απαντώνται και οι δύο εκδοχές, σπανιότερα η δεύτερη. Ούτε, ουδείς, ουδαμού, ουδέποτε, ουδόλως . Λόγιες λέξεις που χρησιμοποιούνται αρκετά συχνά και στην καθομιλουμένη (περισσότερο στο γραπτό λόγο). Δεν ακολουθούνται από το αρνητικό μόριο «δεν» διότι εμπεριέχουν ήδη την άρνηση στο πρώτο συνθετικό τους «ου» που έχει την έννοια του «όχι» ή του «δεν». Λέμε λοιπόν «Ουδείς δικαιούται την αποζημίωση» και όχι «Ουδείς δεν δικαιούται την αποζημίωση», «Ούτε πρέπει να δώσεις αφορμή για παρεξήγηση» και όχι «Ούτε δεν πρέπει να δώσεις αφορμή για παρεξήγηση» Το λάθος παρατηρείται κατά καιρούς, ιδιαίτερα σε ἱστοσελίδες και αθλητικά έντυπα. Αβρόχοις ποσί (Χωρίς κόπο) και Εξ απαλών ονύχων (Από πολύ μικρός) (Παιδιόθεν). Παρότι έχει εξηγηθεί ἑκατοντάδες φορές από επαΐοντες ἡ ορθή ἑρμηνεία των δύο εκφράσεων, εξακολουθούν πολλά άτομα να τις θεωρούν συνώνυμες, ή να μη γνωρίζουν καν την πρώτη εξ αυτών. Θυμάμαι προϊστάμενό μου με τον οποίο ὑπηρέτησα πολλά χρόνια μαζί, να χρησιμοποιεί πολύ συχνά το «Εξ απαλών ονύχων» με την λανθασμένη έννοια. Ὅταν πέρασαν τα χρόνια και είχα το απαιτούμενο θάρρος μαζί του, του εξήγησα τρείς ή τέσσερεις φορές ποιο είναι το σωστό. Αποτέλεσμα : Μέχρι την τελευταία μέρα που συνυπηρετήσαμε εξακολουθούσε να το χρησιμοποιεί λανθασμένα. Τέλος θα ήθελα να επισημάνω ότι η καθημερινή συνήθεια του απλού κόσμου να χρησιμοποιεί λέξεις και εκφράσεις, χωρίς να τις διυλίζει στο μυαλό του, δημιουργεί σταδιακά παγίωση του λανθασμένου και πρακτικά είναι αδύνατο να επανέλθουμε στο σωστό. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που θα μπορούσα να θίξω, αλλά, για να μην πλατειάζουμε, θα αναφερθώ μόνο σε μία που έχει να κάνει με τον «πόνο». Ὅταν θέλουμε να πούμε ότι πονάμε κάπου, αρκετές φορές το λέμε λάθος, βάζοντας ως πρώτο συνθετικό τη λέξη πόνος και μετά το σημείο ή την περιοχή του πόνου. Το σωστό είναι το ανάποδο. Λέμε λοιπόν κατά κανόνα τα λανθασμένα «πονοκέφαλος» «πονόλαιμος» «πονὀδοντος» και σπανιότερα, ή σχεδόν ποτέ, τα ορθά «κεφαλόπονος» «λαιμόπονος» «οδοντόπονος». Δηλαδή τι λέμε ακριβώς ?? «Το κεφάλι του πόνου, αντί ο πόνος του κεφαλιού», «ο λαιμός του πόνου, αντί ο πόνος του λαιμού» «το δόντι του πόνου, αντί ο πόνος του δοντιού». Θα μου πείτε τώρα. Αλλάζουν αυτά ?? Ὁχι βέβαια. Καλό είναι ὅμως να γνωρίζουμε και να καταλαβαίνουμε ποιο είναι το σωστό και όποτε το θυμόμαστε να το χρησιμοποιούμε. Μη σας διαφεύγει το γεγονός ὅτι τους περισσότερους πόνους τους λέμε σωστά, ὅπως κοιλόπονος, στομαχόπονος, στηθόπονος, νευρόπονος, καρδιόπονος, ρευματόπονος, μυόπονος κλπ. Το ορθό της σύνθεσης, με πρώτο συνθετικό την περιοχή του πόνου και όχι τον πόνο, γίνεται ποιο εμφανές ὅταν αντί για τη λέξη «πόνος» χρησιμοποιούμε τη λόγια συνώνυμη λέξη «άλγος». Τότε έχουμε πάντα σωστή διατύπωση, πχ. «κεφαλαλγία» «καρδιαλγία» «ισχιαλγία» «νευραλγία» «οδονταλγία» «οσφυαλγία» «ρευματαλγία» «μυαλγία» «γαστραλγία» και πολλούς άλλους. Πριν κλείσω να επισημάνω ότι μπορούμε να διατυπώσουμε όλους τους πόνους με δεύτερο συνθετικό τη λέξη «άλγος» ενώ είναι κάπως δύσκολο να το κάνουμε αυτό με το συνθετικό «πόνος». Ελπίζω να μην σας έπιασε «κεφαλόπονος» με ὅλα αυτά. Εύχομαι ο μόνος πόνος που θα αισθάνεστε συχνά να είναι η «νοστΑΛΓΙΑ» για τις ωραίες στιγμές της ζωής σας. Ἡ συνέχεια στο ἑπόμενο Ευδόξιος Γούρμος Αντιστράτηγος εα τηλ. 23920 26256 (στη διάθεση κάθε ενδιαφερόμενου) E-mail : [email protected] ΥΓ1. Διευκρινίζω ὅτι μετά την ανάρτηση του άρθρου μου «Δασεία και …παύλα», στα κείμενά μου χρησιμοποιώ δασυνόμενη ορθογραφία. ΥΓ2. Για να φέρουμε στη μνήμη μας την εποχή του Ζ. Χατζηφωτίου, τον οποίο μνημόνευσα στην αρχή του άρθρου, επισυνάπτω ένα από τα περίφημα πεντάλεπτά του. https://youtu.be/YCxKA8EnZ0U
0 Comments
Leave a Reply. |
AuthorWrite something about yourself. No need to be fancy, just an overview. Archives
November 2017
Categories |